U godini kada Biblioteka grada Beograda slavi devedeset godina postojanja, Grad Beograd ustanovio je književne nagrade, „Beogradski pobednik’’ za najbolji roman i „Dušan Radović’’ za književnost za decu i omladinu, koje će svake godine da dodeljuje ta, jedna od najznačajnijih srpskih kulturnih institucija. Gradska biblioteka formalno je osnovana 1931. godine ali sve je počelo skoro vek ranije.
Sve je počelo 24. maja 1831. godine kada je Cvetko Rajković uputio pismo knezu Milošu u kome ga je upozorio na loše stanje u kome se nalaze knjige donesene iz Rusije koje su bile „silno pokvašene i iskvarene”. Molio je kneza da ga obavesti gde ove knjige može da smesti i obavestio da za njihov smeštaj treba napraviti rafove. „Mesto za knjige opredeliće vam moja Ljubica u starom konaku mom, gde ćete nužne rafove načiniti, i knjige lepo složiti, da kako od vlage, tako i od prašine , koliko moguće sačuvane budu”, odgovorio mu je Miloš. Tako je osnovana biblioteka, a prvi prilog dao je Milošev brat Jevrem Obrenović, a potom i mnogi učeni Srbi iz Beograda, Zemuna, Novog Sada, Budima, Pešte i Velesa. Počela je da radi 27. februara 1832. godine, a Jevrem je bio njen prvi pokrovitelj. Uređenje biblioteke povereno je Dimitriju Davidoviću koji je primajući ovaj posao obećao da će je urediti „po redu koji sam video u bibliotekama evropejskim”. Te godine, knez Miloš je naredio da biblioteka besplatno dobija primerak svega što se štampalo u Kneževskoj štampariji.
Najpoznatiji beogradski knjižar Gligorije Vozarević 1832. godine osnovao je ”čitalište” u kome je pozajmljivao knjige čitaocima. Tu je dolazili sva ondanašnja beogradska inteligencija, istaknuti trgovci i drugi građani ”da čitaju svetske novosti“. Vozarević je 1827. godine, na nagovor Vuka Karadžića, otvorio prvuknjigoveznicu u Beogradu. Bio je čovek koji je prvi organizovano širio knjigu u obnovljenoj Srbiji. Svoje čitalište oglasio je kao javnu biblioteku. Za čitanje novina osnovana je 1840. godine Kasina. Nalazila se u zgradi Kod Jelena a zvala se i „Ilirska kasina“ ili „Ilirska čitaonica“, zato što su se u njoj okupljali predstavnici iliraca. U januaru 1846. godine otvara se Čitalište u zgradi iznad današnje Saborne crkve. Prvi predsednik Čitališta bio je najbogatiji Srbin tog vremena Miša Anastasijević. Od godine 1867. „Čitalište“ se zvalo „Beogradska čitaonica“, koja je imala biblioteku, muzej i galeriju slika. Ova kulturna ustanova odigrala je značajnu ulogu u istoriji Beograda i srpskog naroda, ali je u Prvom svetskom ratu prestala da radi pa su knjige predate Društvu Svetoga Save.
Pravila su predviđala su da član Čitališta može da bude svaki Srbin koji plati članarinu koja je iznosila cvancik osim đaka Velike škole koji nisu plaćali ništa. Dušan Popović u knjizi „Beograd kroz vekove” opisuje Čitalište kao prostor sa „velikim i lepo uređenim sobama”. „Čitalište je sem srpskih i slovenskih, primalo i neke grčke, nemačke i francuske novine. U sali su bili postavljeni unaokolo minderluci i tu se sedelo i divanilo. Trgovci, naročito urođeni ili iz Makedonije nosili su se po turski, dimlije, jemenlije. Kad je koji od tih trgovaca došao u čitalište bacio je s noge jemenlije, pa je seo na minderluk, ponajviše sa prekrštenim i poluprekrštenim nogama, što baš na mene – primetio je Jaša Ignjatović – nije najbolji utisak pravilo jer takvim pojavama ne bih vičan”. Čitalište je brzo postalo mesto na kome su se vodile društvene i političke rasprave. Zabeleženo je da se živo debatovalo o događajima iz 1848. godine koji su potresli Evropu kao i o krimskom ratu. Raspravljalo se o narodnim potrebama, pa se u Čitalištu rodila ideja o osnivanju Trgovačko – zanatlijskog odbora koji je preteča današnje Privredne komore. Čitalište je krajem 1848. godine dobilo dozvolu da može da izdaje svoj list Novine čitališta beogradskog. Prvi urednik bio je Pavle Ars. Popović, a potom ga je nasledio Petar Radovanović.
Popečiteljstvo prosvete 1838. godine nalaže je našem konzulu u Beču Panti Hadži-Stojlu da od bečkih knjižara nabavi knjige za biblioteku što je on učinio. Knjige su dolazile u biblioteku ali ona je bila nesređena i nepregledna sve do 1844. godine kada je Milovan Spasić prvi put napravio spisak knjiga. U tom periodu svako popečiteljstvo imalo je svoju biblioteku, a najveću naravno prosveta. Sve te biblioteke činile su Narodnu biblioteku. Tada je Popečiteljstvo prosvete aktom zatražilo od ostalih popečiteljstava da im ustupi knjige koje im nisu neophodne za rad. Tako se u biblioteci nalazilo 1.421 knjiga u 2.283 sveske. Spasić je predložio da biblioteka postane državna i da nabavlja srpske i slovenske knjige kako bi imala svoju ulogu u nacionalnom prosvećenju stanovnika.
Popularnost Čitališta beogradskog doprinela je da Srbija 16. februara 1853. godine donese Zakon o biblioteci, naravno nacionalnoj. Filip Nikolić postavljen je 16. decembra za prvog bibliotekara. Uredio je biblioteku po svim evropskim pravilima i učinio ju je javnom i dostupnom za sve građane. Nikolić je zaslužan jer je ova biblioteka dobila status nacionalne institucije koja je imala svoj godišnji budžet koji je omogućavao održavanje postojećeg bibliotečkog fonda i kupovinu novih knjiga. Tri godine kasnije državni bibliotekar postao je Đura Daničić koji je uspeo da se izbori kod vlasti da dobije ime – Narodna biblioteka. Daničić je testamentom sve svoje knjige zaveštao biblioteci. Narodna biblioteka je, prema popisu koji je 1861. godine uradio njen direktor dr Janko Šafarik kada je primio dužnost, imala 88 rukopisa, 16 starih štampanih knjiga, 10.383 knjige sa 1.305 duplikata, a već 1869. godine imala je 23.909 knjiga.
I tako, 189 godina, pa sve do danas kada je Biblioteka grada Beograda postala jedna od najznačajnijih institucija srpske kulture sa preko dva miliona knjiga. Dovoljno moćna da dodeljuje finansijski najveću, a verujem veoma brzo i najugledniju književnu nagradu kod nas.
